Piekno natury

„Jezioro Orłowo Małe” znajduje się 10 km na południowy wschód od „Wiatraków”. Można tam dotrzeć szlakiem turystycznym wiodącym z „Wiatraków” przez Brzeźno Młyńskie do Orłowa. Można tu dojechać oznakowanym na żółto „Szlakiem Bursztynowym”. Najstarszy rezerwat faunistyczny na terenie Powiatu Nidzickiego został utworzony w 1958 roku i przez wiele był jedynym w kraju rezerwatem ustanowionym z myślą o ochronie żółwia błotnego (Emys orbicularis), gatunku zanikającego w naszym kraju.

Obejmuje on jezioro Orłowo Małe stanowiące odnogę jeziora Orłowo Duże i jest zanikającym zbiornikiem wodnym o głębokości około 2 m. z mulistym dnem. Brzegi jeziora porasta szeroki pas oczeretów. Rezerwat otacza las iglasty porastający pagórkowaty teren. Błotne i wodne środowisko jeziora stwarza doskonałe warunki do egzystencji żółwia błotnego.

Dla ułatwienia prowadzenia obserwacji wybudowano taras widokowy. Żółwia spotyka się najczęściej na południowo – zachodnim brzegu, nie zalesionym i dobrze nasłonecznionym.

W niewielkiej odległości od „Wiatraków” godny polecenia jest rezerwat krajobrazowo-gemorfologiczny „Źródła Rzeki Łyny” im. Prof. R. Kobendzy. Z tym miejscem powiązane są legendy:

Pierwsza mówi o pięknej dziewczynie, imieniem Lana, która zakochała się w przystojnym młodzieńcu Dobrzynie. Nie dane jej jedna było go poślubić. Zrozpaczona nie mogła powstrzymać potoku łez. Spadały one na miękką ziemię, aż nagle ona sama podzieliła rozpacz dziewczyny – rozlała źródłem rzekę tak piękną, Łynę.

Według drugiej zaś: Łyna była córką króla Tysiąca Jezior. W pewnej wsi żył Jaśko, sierota, który pięknie śpiewał. Łyna i Jaśko zakochali się i wkrótce zostali szczęśliwym małżeństwem. Pewnego dnia drzewo przywaliło Jaśka. Łyna postanowiła uratować męża kradnąc z ogrodu ojca życiodajny kwiat. Dziewczyna uratowała życie Jaśka, ale za swój czyn została ukarana. Ten, kto raz opuścił świat wody, nie miał prawa tam wrócić, a Łyna złamała tę zasadę. Król zamienił córkę w rzekę. Jaśko, który kochał Łynę nad życie, poprosił żeby i jego ukarać. Jaśko został zamieniony w wielką wierzbę płaczącą moczącą gałązki w nurcie rzeki.

Tak naprawdę Łyna zawdzięcza swój bieg działaniu ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Ta piękna rzeka, tak ściśle powiązana z Warmia, „bierze swój początek wśród pagórków w ładnej okolicy na wysokości 209 m” – pisał Orłowicz.

Rezerwat jest rozległą doliną zajmującą 120,54 ha z licznymi bocznymi wąwozami i dolinkami o stromych zboczach. Najwyżej usytuowany punkt w rezerwacie znajduje się na wysokości 190,7 m n.p.m., dno wąwozu w najwyższym punkcie źródeł rzeki Łyny leży na wysokości około 150 m n.p.m. Powierzchnia rezerwatu porośnięta lasem liściastym typu grądu w wieku 120-140 lat. Stałymi mieszkańcami rezerwatu są sarny, przechodnimi jeleń i łoś.

Dla ich wygody zwiedzających przy rezerwacie utworzone zostały parkingi a ponadto schody i pomosty ułatwiające penetrację zboczy i obserwowanie interesującego zjawiska, jakim jest wsteczna erozja źródliskowa.

Rezerwat przyrody pod nazwą „Koniuszanka I” położony jest w okolicach miejscowości: Napiwoda, Moczysko i Koniuszyn. Według podziału fizyczno-geograficznego Polski opisywany rezerwat położony jest w najbardziej na południe wysuniętej części Pojezierza Olsztyńskiego. Rzeźba tego terenu została ukształtowana w wyniku akumulacyjnej i erozyjnej działalności lądolodu zlodowacenia Wisły, w jego maksymalnym zasięgu, przebiegającym na północ od Nidzicy. Obszar ten objęto ochroną w celu zachowania terenu, na którym występują zjawiska sufozji na sandrze. Roślinność rezerwatu to bór mieszany świeży, pochodzący z nasadzeń sztucznych. Na terenach bagna występuje szuwar wieloturzycowy oraz szuwar trzcinowy. Teren Koniuszanka I w głównej mierze jest powierzchnią nieleśną (67% bagna) w związku z tym okresowo bytują dziki, jelenie, łosie i sarny. Wśród ptaków te, które przystosowane są do gniazdowania w środowisku bagiennym.

Utworzony został dla ochrony lasów położonych na styku strefy pojeziernej z Sandrem Kurpiowskim. Rezerwat obejmuje obszar leśny leżący przy ujściu rzeki Koniuszanka, wpływającej do jeziora Omulew. Głównym składnikiem rezerwatu jest ekosystem leśny. W jego obrębie dominuje wielopostaciowy las mieszany typu grądu o powierzchni 44 ha. Pozostały areał zajmuje bór mieszany świeży. Grąd porasta zbiorowisko dębów szypułkowych w wieku 200-220 lat z domieszką grabu zwyczajnego, brzozy brodawkowatej, świerku pospolitego i sosny zwyczajnej. Spotkać tu można kruka, orzechówkę, dzięcioła czarnego, brodźca samotnego. Przez kilka lat gniazdował tu również bocian czarny. Rezerwatowy odcinek rzeki Koniuszanka oraz jej brzegi penetrowane są przez bobry.

Na terenie Nadleśnictwa Nidzica znajduje się również rezerwat leśny „Koniuszanka II”, którego nazwa pochodzi od rzeki Koniuszanka przepływającej przez środek rezerwatu. Rezerwat, jako jeden z nielicznych w Polsce, ma na celu zachowanie niezwykle malowniczego, przełomowego odcinka Koniuszanki i liczy on 64,55 ha powierzchni.

„Kamień Tatarski” to największy na Mazurach głaz narzutowy pozostawiony przez ustępujący lodowiec. Jest to przeobrażony, różowy granitognejs, który uległ sprasowaniu. Jego obecne wymiary to: obwód 19 m, długość 6,5 m, szerokość 4m, wysokość 1,8 m. Niestety, nie wiadomo ile jeszcze tego głazu tkwi w ziemi, ponieważ nie przeprowadzono żadnych badań w tym zakresie. Pierwotne jego wymiary nie są znane. Zmieniały się one z biegiem lat na skutek rozbijania głazu, w celu wyrobu kamieni młyńskich i budowlanych. Nazwa „Kamień Tatarski” wywodzi się od legendy, która głosi, że podczas oblężenia miasta przez Tatarów, jeden mieszczan o nazwisku Nowak, dostrzegł z murów nidzickiego zamku ucztującego przy głazie tatarskiego wodza. Ustawił armatę, wystrzelił i zabił Chana. Przestraszeni i pozbawieni dowódzcy najeźdźcy odstąpili od oblężenia.